Po naszych drogach wciąż jeździ dosyć dużo ciężarówek, autobusów i sprzętu budowlanego z tradycyjnymi układami hamulcowymi. W pojazdach tych hamulce działają na zasadzie pneumatycznej. Jedynymi elementami elektrycznymi i elektronicznymi mogą być układy ABS, ASR i obwody kontroli ciśnienia w poszczególnych układach zapasu powietrza. Takie układy hamulcowe omawiamy na szkoleniu P-1.

Budowa i zasada działania pneumatycznych układów hamulcowych jest praktycznie identyczna w różnych markach pojazdów, zatem szkolenie ma charakter uniwersalny. Omawiamy również różnice w konstrukcji czy regulacjach układu w poszczególnych markach.
Podstawowym elementem decydującym o ciśnieniu w siłownikach hamulcowych jest główny zawór hamulcowy, na który kierowca działa odpowiednią siłą przez pedał hamulca. Najczęściej zawory takie są dwuobwodowe, czyli mają dwa wejścia połączone ze zbiornikami powietrza i dwa osobne wyjścia do sterowania hamulcami osi przednich i tylnych. Zawory te występują w różnych wariantach. Pierwszy wariant dotyczy ilości złącz - najprostsze zawory mają cztery złącza i odpowietrznik. Bardziej zaawansowane zawory wyposażone są w pięć przyłączy. Dodatkowe wejście „4” służy do korekcji ciśnienia hamowania osi przedniej w zależności od stopnia obciążenia pojazdu. W zaworach kolejnego wariantu występuje różnica ciśnień między wyjściami. Zawory takie również muszą być odpowiednio dobrane w zależności od tego, czy pojazd ma jeździć „solo”, czy też ma ciągnąć przyczepę lub naczepę.
Następnym istotnym elementem w układzie hamulcowym jest korektor siły hamowania, tzw. zawór ALB. Uzależnia on siłę hamowania osi tylnej, a w niektórych sytuacjach również osi przedniej, od stopnia obciążenia pojazdu. Zawory te można podzielić na dwie podstawowe grupy - sterowane pneumatycznie i mechanicznie. Zawory ALB sterowane pneumatycznie stosowane są w pojazdach z zawieszeniem pneumatycznym, w których siła hamowania uzależniona jest od ciśnienia w poduszkach. Diagnoza i regulacja tych zaworów jest stosunkowo prosta i nie musi być przeprowadzana zbyt często. Drugą odmianą zaworów ALB jest zawór sterowany mechanicznie i znalazł on zastosowanie w samochodach z zawieszeniem resorowym. Korekcja ciśnienia w takim zaworze uzależniona jest od ugięcia resorów na osi tylnej. Regulacja takiego zaworu powinna być przeprowadzana dużo częściej niż poprzedniego. Niestety, przeprowadzenie takiej operacji jest trudne, a regulacja zgodnie z fabryczną tabliczką ALB umieszczoną w pojeździe najczęściej kończy się niepowodzeniem.
Kolejne istotne dla działania układu hamulcowego elementy to siłowniki i zaciski hamulcowe. Zasada działania siłowników jest bardzo prosta - ciśnienie działa na powierzchnię czynną membrany lub tłoka i w ten sposób wytwarzana jest siła mechaniczna, która następnie przekazywana jest do zacisku hamulcowego. Siłowniki występują w różnych rozmiarach, tzn. mają różne powierzchnie czynne. Zastosowanie niewłaściwego siłownika spowoduje zmniejszenie lub zwiększenie siły hamowania jednego koła lub całej osi. W wielu sytuacjach diagnoza i ewentualna regulacja zacisków hamulcowych przysparza sporo problemów mechanikom.
Każdy samochód musi być wyposażony w układ hamulca ręcznego będącego jednocześnie hamulcem awaryjnym. Układ ten składa się z zaworu hamulca ręcznego sterującego pracą zaworu przekaźnikowego. Przekrój takiego zaworu znajduje się na rysunku. Zawór przekaźnikowy pozwala przyśpieszyć napełnienie i odpowietrzenie siłowników sprężynowych.
Pojazdy użytkowe często wyposażone są w szereg innych zaworów, których budowę, zasadę działania i sposób diagnozy omawiamy na szkoleniu. Elementy te to: zawór dopasowujący, przekaźnikowy przeciążeniowy, szybkiego odpowietrzania i inne.

Przykładowy schemat pneumatyczny układu hamulcowego

Kolejna część szkolenia poświęcona jest układom ABS (układ antypoślizgowy działający podczas hamowania) i ASR (układ antypoślizgowy działający podczas ruszania). Na zajęciach omawiamy szczegółowo zasadę działa, budowę i diagnozę części elektrycznej tych układów, czyli czujników prędkości kół, modulatorów ABS i sterowania.
Modulatory ABS mają trzy stany pracy: zwiększania, zmniejszania oraz utrzymania ciśnienia w siłownikach. Diagnoza tych elementów jest złożona. Aby je poprawnie sprawdzić, należy przeprowadzić testy elektryczne i pneumatyczne. Niestety, usterki modulatorów zdarzają się dosyć często, a ich niepełna diagnoza może doprowadzić do poważnych usterek po stronie mechanicznej, włącznie z uszkodzeniem piast kół. Czujniki prędkości kół zwykle wymagają pomiarów rezystancji cewki omomierzem i tę część diagnozy przeprowadza większość mechaników, niestety niewielu mierzy opór izolacji, co w niektórych sytuacjach jest dosyć istotne. Jeszcze rzadziej przeprowadzany jest test dynamiczny za pomocą oscyloskopu, a dopiero na podstawie takiego pomiaru można w 100% określić sprawność działania czujnika i koła polaryzacyjnego.
Na szkoleniu omawiamy dokładnie schemat, budowę i diagnozę dwóch układów ABS: KB3AL, oraz CI12, najczęściej stosowanych w pojazdach MAN i innych. Układy ABS można diagnozować za pomocą testerów diagnostycznych i kodów migowych. Do diagnozy tradycyjnych układów hamulcowych i poszczególnych zaworów można także użyć innych przyrządów, takich jak: manometry, reduktory ciśnienia czy pirometry. Na zajęciach praktycznych sprawdzamy poszczególne zawory, wykorzystując do tego celu przyrządy diagnostyczne oraz charakterystyki zawarte w materiałach szkoleniowych i ogólnie dostępne w internecie. Najczęściej diagnozujemy również samochody i wykonujemy regulacje zaworów.
Każdy uczestnik szkolenia otrzymuje skrypt, w którym zawarte są podstawowe informacje, oraz komplet kilkunastu schematów elektrycznych i pneumatycznych różnych wariantów układów hamulcowych. Szkolenie P-1 jest również podbudową do szkolenia EBS/ESP (P-2).

Pytania kontrolne:
1. Jakie czynniki mają wpływ na siłę hamowania osi przedniej?
2. W jakich pojazdach i w jakim celu stosowane są zawory przekaźnikowe przeciążeniowe?
3. W jakich zaworach dokonywana jest regulacja ciśnienia Pm, czyli ciśnienia wyprzedzenia hamowania przyczepy?
4. W jaki sposób i za pomocą jakich elementów elektronika w pojeździe silnikowym rozpoznaje fakt podłączenia przyczepy oraz obecność i sprawne działanie układu antypoślizgowego w przyczepie?
5. Jak wstępnie można zdiagnozować prawidłowość działania modulatorów ABS w samochodzie?

Treść szkolenia:
1. Budowa i zasada działania pneumatycznych układów hamulcowych.
2. Budowa i zasada działania zaworów pneumatycznych.
3. Symbole poszczególnych zaworów pneumatycznych.
4. Czytanie schematów pneumatycznych.
5. Omówienie podstawowych schematów pneumatycznych.
6. Zasada działania i elementy składowe układów antypoślizgowych.
7. Podstawowe funkcje układów antypoślizgowych ABS i ASR.
8. Omówienie schematów elektrycznych układów antypoślizgowych.
9. Diagnoza układów ABS i ASR.